Άρθρα - Ο Φωτάκος

Φωτάκος, ο αγωνιστής και ιστορικός του Αγώνα
Ο Φώτιος Χρυσανθόπουλος, γνωστός ως Φωτάκος, Α' υπασπιστή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, γεννήθηκε το 1798 στα Μαγούλιανα της Γορτυνίας. Ηταν ο νεώτερος γιος του παπά - Γιαννάκη. Ενώ τα αδέλφια του Αναγνώστης, Κωνσταντίνος, Παναγιώτης και Νικόλαος κράτησαν το επώνυμο Παπαγιαννακόπουλος, ο ιδιόρρυθμος Φωτάκος πήρε ως επώνυμο το όνομα του παππού του Χρύσανθου.
Στα παιδικά του χρόνια μαθήτευσε στη Σχολή Μαγουλιάνων και είχε δάσκαλο τον ψυχωμένο ιερομόναχο Αγάπιο Λαμπρόπουλο και νεανίας παρακολούθησε στη Σχολή της Βυτίνας Ελληνικά Γράμματα από τον Παρθένιο και άλλους διδασκάλους.
Επειδή ήταν λίαν ζωηρός και φιλόνικος και είχε ήθος σκληρόν, όπως γράφει ο βιογράφος του αρεοπαγίτης Σταύρος Ανδρόπουλος, ο πατέρας του παρακάλεσε τον Πολυχρόνη Πανάγου ή Μαριολόπουλον, έμπορον στη Ρωσία και τον πήρε το 1813 μαζί του με άλλα Μαγουλιανόπουλα στο Κισνόβι της Βασαραβίας «προς εύρεσιν καλλιτέρας τύχης εκ του εμπορίου και των λοιπών βιοποριστικών έργων». Ετσι έπιασε δουλειά ως υπάλληλος σε εμπορικό κατάστημα. Οταν ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία «ο ζωηρός και ζηλωτής θερμότατος της Ελευθερίας τους Εθνους» Φωτάκος εμυήθηκε στα μυστικά όπου έλαβε ενεργό δράση. Οταν το 1820 επήγε στην Οδυσσό ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εκτίμησε της πατριωτικές του ικανότητες και απεφάσισαν να τον στείλουν στην Πελοπόννησον για τη προετοιμασίαν της εξεγέρσεως.
Ως απόστολος της Φιλικής Εταιρείας έφερε μηνύματα προσωπικώς στον Κανέλλον Δεληγιάννη, ο οποίος τότε ήταν αρχηγός του κινήματος. Η συμμετοχή του Φωτάκου στον Αγώνα υπήρξε πλήρης και αποδοτική. Αρχικά ακολούθησε τον Κανέλλο Δεληγιάννη και μετά τη διάλυση του στρατοπέδου της Καρύταινας ο Θ. Κολοκοτρώνης τον προσέλαβε ως υπασπιστή. Με αυτή την ιδιότητα παρακολούθησε από κοντά όλη την εξέλιξη τον Αγώνα στο Μοριά.
Στα χρόνια του Καποδίστρια έγινε ταγματάρχης και υπασπιστής του Γενικού Αρχηγού Θ. Κολοκοτρώνη, ενώ στα χρόνια του Οθωνα διετέλεσε δασάρχης.Νυμφεύτηκε την κόρη του διδασκάλου Σωτηρίου Σαρδέλη. Το 1858 εγκαταστάθηκε στου Δάρα και έμεινε στο πύργο του Αρναούτογλου. Εκεί έγραψε τα απομνημονεύματά του. Στου Δάρα παρέμεινε αρκετό καιρό, μάλιστα έγινε και γεωπόνος. Πέθανε στην Τρίπολη στις 13 Σεπτεμβρίου 1878.
Εκτός των «Απομνημονευμάτων» (1858) έγραψε τον «Βίον του Παπαφλέσσα» (1868), τους «Βίους Πελοποννησίων» (1888) και συλλογή μύθων και παροιμιών.
Επίσης έκανε ενδιαφέρουσα κριτική σε πολλά ιστορικά έργα της εποχής, όπως του Σπ. Τρικούπη, Ι. Φιλήμονα, Γενναίου Κολοκοτρώνη, Ν. Σπηλιάδη, κ.ά.

Οφειλόμενη ανταπόδοση. Μνημείο εις τον Φωτάκον, θα το ανεγείρει ο «Μορέας» (δημοσίευμα)
Η εφημερίδα «Μορέας της Τριπόλεως» αποτίει φόρο ευγνωμοσύνης και τιμής προς τον Αρκάδα στρατιωτικό και ιστορικό του Αγώνα Φώτιο Χρυσανθόπουλο ή Φωτάκο, που έζησε μετά το πέρας της Επανάστασης και πέθανε το 1878 στην Τρίπολη, αποφάσισε να εγείρει με αφορμή τους εορτασμούς της Εκατονταετηρίδος στο Ναό της Αγίας Βαρβάρας και στη θέση που είχε ταφή, μικρό κενοτάφιο μετά καλλιτεχνικού σταυρού, προς κατασκευή του οποίου έδωσε ήδη παραγγελία.
Την ανέγερση του τάφου και το σταυρό τούτο, όταν ακόμη ζούσε, είχε υποσχεθεί να εκτελέσει μετακομίζων τα γλυπτά εξ Αθηνών μετά την αποπεράτωσιν του από Μύλων Σιδηροδρόμου, ο εκδότης των Απομνημονευμάτων του Σταύρος Ανδρόπουλος, αρεοπαγίτης, υπόσχεσιν όμως που δεν εξετέλεσε.
Το μικρόν μνημείο θέλει αποκαλυφθεί την ημέρα του πανηγυρισμού της Αλώσεως ή σε άλλη ημέρα καταλλήλως ορισθησομένη, οπότε συγχρόνως θέλει εντοιχιστεί δι' ιδίων ημών δαπανών και μικρά ενεπίγραφος πλάκα επί της όπισθεν της μεγάλης οικίας του (νυν Καλλούτση) πτωχικής καλύβης ένθα ο αείμνηστος άφησε την τελευταία του πνοή πενόμενος.